امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا إِلَّا لِیَسْتَنْقِذَهُ بِهِ یَوْماً مَا.

خداوند، عقل را به انسان ودیعت نداد، مگر این که، روزى سبب نجات او گردد.
نهج البلاغه: حکمت 399
شرح حدیث:
نقش عقل در رهایی انسان از زنجیرها و اسارت های مادی و زمین گیر کننده دنیا بسیار مهم است عقل حتی فراتر از علم و دانش است چون اکثر علوم که لازم هم هستند برای زندگی بهتر دنیا و رفاه بیشتر بشر کاربرد دارند و همان طور که در دنیای پیشرفته مشاهده می کنیم علوم متنوع و فراوان موجود و یافته های علمی امروزه انسان ها را در خود غرق کرده و سد راه تعالی عقلانی و معنوی آنها شده است.

عقل ضمن آنکه کسب همه علوم را تایید می کند به موضوع مهم تری انسان را ترغیب و تشویق می نماید و آن خداشناسی و معرفت به مبدا و معاد است.

عقل از انسان می خواهد سر در گریبان نباشد گاهی سر خود را بالا کند ببیند این همه عظمت در خلقت را که به وجود آورده است مثلا یک ریاضی دان هر چه هم در علم ریاضی قوی و نیرومند باشد باید با چشم عقل ببیند که اول ریاضی دان خداست که چگونه از روی حساب و اندازه دقیق این جهان را آفریده و میلیاردها سال از خلقت آنها می گذرد و همه را به خوبی مدیریت می کند بدون آنکه کوچکترین نقصی در کهکشان ها وکرات و موجودات داخل آنها به وجود آید.

چرا منزلت عقل از علم برتر است؟ چون بسیاری از علوم و عالمان آن علوم در محدوده دانش خویش اسیرند ولی عقل به ماوراء آنها می انیدشد و می خواهد که این انسان بالایی شود اول معرفت به من وجودی خویش پیدا کند و سپس به معرفت به وجود اورنده من و نفس یعنی خداوند تبارک و تعالی برسد.

رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
لِکُلِّ شَیءٍ دِعامَهٌ وَ دِعامَهُ المُومِنِ عَقلُهُ فَبِقَدرِ عَقلِهِ تَکُونُ عِبادَتَهُ لِرَبِّهِ(1)
هر چیزی پشتوانه ای دارد و پشتوانه مومن عقل اوست و به اندازه عقلش پروردگارش را بندگی می کند.

گرایش به غیب این عالم و ماوراء طبیعت و عالم معنا به وسیله عقل است چنان که پیامبر عظیم الشان صلّی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
العَقلُ نُورٌ خَلَقَهُ اللهُ لِلاِنسانِ وَ جَعَلَهُ یُضِیءُ عَلَی القَلبِ لِیَعرِفَ بِهِ الفَرقَ بَینَ المُشاهَداتِ مِنَ المُغَیَّبات(2)
عقل نوری است که خداوند برای انسان آفرید و آن را روشنگر دل قرار داد تا در پرتو آن تفاوت میان دیدنی ها و نادیدنی ها را بشناسد.

پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 1، ص 96
2- عوالی اللالی، ج 1، ص 248

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.